Een exoneratiebeding of exoneratieclausule is een vrijwaring op grond waarvan, mits in het betreffend geval en onder de gegeven omstandigheden geldig, een wettelijke verplichting tot schadevergoeding, ontstaan door een toerekenbare tekortkoming of onrechtmatige daad, wordt uitgesloten of beperkt.

Voorbeelden van exoneratieclausules zijn bordjes die worden opgehangen bij garderobes en sportcentra waarop wordt aangegeven dat de directie zich niet aansprakelijk stelt voor schade of diefstal. Exoneratiebedingen worden ook vaak opgenomen in de algemene voorwaarden van overeenkomsten en onder de naam disclaimer op webpagina's. In de praktijk worden exoneratieclausules vaker bedongen dan wettelijk mogelijk is. Het ophangen van een bordje waarop aansprakelijkheid wordt uitgesloten voorkomt niet altijd dat men toch aansprakelijk wordt gesteld. Een beroep op exoneratie is niet altijd louter op basis van een bordje of van een clausule in een overeenkomst toegestaan.

Om een beroep op een exoneratiebeding te kunnen honoreren moet in de eerste plaats vast staan of de partijen vooraf voldoende op de hoogte waren van het beding en ermee akkoord gingen. Het beroep op het beding slaagt niet als een slachtoffer aannemelijk kan maken dat hij een daartoe strekkend bordje niet heeft opgemerkt, of als folders of informatiemateriaal waarin het beding werd kenbaar gemaakt niet zijn uitgereikt. Een ondernemer die zich via bordjes of foldertjes wil vrijwaren van aansprakelijkheid zal zijn klanten dus expliciet op deze informatie moeten wijzen.

Ook als de benadeelde partij wel op de hoogte was van het exoneratiebeding en ermee heeft ingestemd, kan het beding toch niet altijd vrijwaren van aansprakelijkstelling. Een exoneratiebeding dat is opgenomen in een overeenkomst kan namelijk in strijd zijn met de goede zeden of de openbare orde. Dat betreft bijvoorbeeld exoneratiebedingen die bewuste roekeloosheid of opzettelijke nalatigheid beogen toe te staan. Dergelijke bedingen zijn niet rechtsgeldig. Ook spelen overwegingen van redelijkheid en billijkheid een rol. Men kan zich niet simpelweg middels een eenzijdige Wilsverklaring van eigen plichten en verantwoordelijkheden ontslaan. Een bordje bij een garderobe met de tekst "De directie stelt zich niet aansprakelijk voor zoekgeraakte eigendommen" kan dan ook aan de klanten van een horeca-etablissement niet worden tegengeworpen bij diefstal door het personeel. Evenmin heeft het zin aan het wegverkeer deel te nemen met een bord op het voertuig waarmee de bestuurder meedeelt dat hij zijn aansprakelijkheid voor eventuele schade uitsluit. De rechter bepaalt wanneer er sprake is van een onredelijke of onbillijke situatie. Zo zal een beroep op een exoneratieclausule niet slagen als de schade onevenredig groot en onverzekerbaar is en als er sprake is van opzet of grote nalatigheid door de partij die aansprakelijkheid wordt gesteld.

In de Nederlandse rechtspraak is herhaaldelijk geprocedeerd over de geldigheid van exoneratiebedingen in de algemene voorwaarden van de garagehouders-organisatie BOVAG. De uitspraken die uiteindelijk door de Hoge Raad in die geschillen werden gedaan staan bekend als de BOVAG-arresten.