Vaak regelt de erflater de verdeling van zijn/haar nalatenschap bij testament: een officiële, speciaal tot dat doel opgestelde akte. De vorm van deze akte is aan bepaalde regels gebonden, en het testament moet worden opgemaakt door een notaris.

De testateur geeft aan de notaris zijn wensen te kennen omtrent zijn nalatenschap. De notaris stelt een concepttestament op, dat door de testateur wordt gecontroleerd. Als de inhoud akkoord is bevonden, ondertekent de testateur de akte in aanwezigheid van de notaris, alsmede (in België) van twee getuigen of van een tweede notaris. In Nederland zijn getuigen sinds 2003 niet meer vereist, maar de notaris of een ander kan de aanwezigheid van getuigen verlangen. Het origineel van de akte wordt door de notaris bewaard; de testateur ontvangt een afschrift (officiële kopie).

Het testament kan bevatten:


of:


Ook boedeltoedelingen en legaten kunnen in het testament staan.

Indien geen testament wordt opgesteld, zal de nalatenschap worden verdeeld volgens de regels van erfopvolging bij versterf: de erflater geeft daarmee een deel van zijn zeggenschap uit handen.

Testamenten mogen (in Nederland) niet worden gemaakt door personen jonger dan 16 jaar. Een testament kan ongeldig blijken als de erflater bij de opstelling niet wilsbekwaam was, bijvoorbeeld door dementie.

Men kan ook een handgeschreven akte opstellen, waarbij de vorm onbelangrijk is en waarin een datum en handtekening volstaan om de wilsbeschikking authentiek te maken. Wel moet dit in Nederland bij een notaris in bewaring worden gegeven; in België is dat niet het geval.

Voor het vermaken van inboedelgoederen kan de erflater ook een codicil opstellen; deze goederen mogen dan geen schilderijen en/of kunstvoorwerpen zijn. In tegenstelling tot het erfrecht van voor 2003, kan een executeur (voorheen executeur–testamentair genaamd) niet meer bij codicil worden aangewezen.

Hoewel een testament de nalatenschap in hoofdlijnen regelt, worden allerlei praktische, alledaagse details er niet in genoemd. Om het de uitvoerders van de wilsbeschikking gemakkelijker te maken, stelt de erflater daarom wel een persoonlijk memorandum (ook wel regifest) op, waarin zulke kwesties worden besproken en uitgelegd. Het persoonlijk memorandum kan onder meer informatie bevatten over:


Bij het opstellen van een persoonlijk memorandum (regifest) kan de erflater zich laten adviseren door beroepsbeoefenaren (nalatenschapscoördinator) die gespecialiseerd zijn in het inventariseren van gegevens of zich laten leiden door modellen of aanwijzingen die worden gegeven door een uitvaartonderneming.

Informatie over de rechtstoestand van een opengevallen nalatenschap in Nederland wordt verzameld in het openbare boedelregister dat zich bevindt bij de rechtbank van de laatste woonplaats van de erflater. Hierin staat bijvoorbeeld wie de eventuele boedelnotaris is, en bevat verklaringen van erfgenamen over de aanvaarding. Alleen de erfgenamen die benificiair aanvaard hebben worden ingeschreven. Zuivere aanvaarding wordt niet ingeschreven. De griffier van de rechtbank is verplicht om een ieder die dat wenst inzage in het register te geven en een uittreksel daaruit te verstrekken.

Als een notaris met de afwikkeling van een opengevallen erfenis wordt belast noemt men deze vaak de boedelnotaris. Dat is echter niet altijd de juiste term. De wet heeft het slechts in bepaalde gevallen over de boedelnotaris. Via het boedelregister kan worden achterhaald welke notaris is betrokken bij de afwikkeling van een bepaalde nalatenschap. Dat hoeft dus niet altijd een boedelnotaris te zijn.

Hoewel de notaris erop zal toezien dat een wilsbeschikking overeenkomstig het vigerende recht zal zijn, komen rond een nalatenschap toch vaak conflicten voor. De precieze verdeling van de nalatenschap bevredigt niet altijd alle erfgenamen, en ook als de erflater die verdeling exact heeft bepaald, legt men zich daarbij niet altijd neer. Zo kan het voorkomen dat mede-erfgenamen ervan worden beschuldigd de erflater te hebben beïnvloed, en daarbij zelfs misschien misbruik te hebben gemaakt van zijn ouderdom of zwakke gezondheid. Met het "uitvechten" van een erfeniskwestie kunnen vele jaren verloren gaan. Een aanzienlijk deel van het geld uit de nalatenschap kan op die manier aan advocaten worden gespendeerd. Bevredigend is de uitkomst dan ook vaak niet.