Het Nederlandse erfrecht wordt geregeld in Boek 4 van het Burgerlijk Wetboek.

Uiterste wil

De wet spreekt niet van 'testament' maar van uiterste wil(sbeschikking).[1] Het woord komt in de wet wel voor in testamentaire last (zie onder), testamentair bewind en testamentenregister. Een uiterste wil is een (notariële) akte, het begrip uiterste wilsbeschikking wordt gebruikt voor de inhoud van die uiterste wil. Ook een geldig in het buitenland gemaakt onderhands testament is een uiterste wil. Het maken van een testament is een eenzijdige rechtshandeling. Er zijn verschillende soorten testamenten. Afhankelijk van de omstandigheden en de wensen van de testateur worden er keuzes gemaakt en door de notaris vastgelegd in het testament.

Codicil

Bepaalde roerende zaken kunnen ook buiten de notaris om worden nagelaten via een handgeschreven, gedateerd en ondertekend codicil. In een codicil kunnen slechts kleren, lijfstoebehoren, lijfsieraden, tot de inboedel behorende zaken en boeken worden gelegateerd. Ook kan in een codicil worden vastgelegd op welke wijze de begrafenis of crematie moet plaatsvinden. Voor 1 januari 2003 kon ook een executeur-testamentair bij codicil worden benoemd. Deze mogelijkheid bestaat echter sinds 1 januari 2003 niet meer: een executeur moet in een testament benoemd worden.

Erfstelling en legaat

Bij een legaat krijgt de legataris een bepaalde zaak of een waarde toebedeeld. Bij een erfstelling erft de erfgenaam onder algemene titel, dat wil zeggen de erfgenaam erft een bepaalde fractie van het restant van de bezittingen èn de schulden, waarbij de schulden de waarde van de bezittingen kunnen overtreffen, een en ander net als bij erfopvolging bij versterf. Zelfs als de nalatenschap niet toereikend is voor alle legaten kunnen de legatarissen hun legaten vorderen van de erfgenamen. Erfgenamen kunnen dan ook kiezen of ze de nalatenschap aanvaarden. Ook een legaat kan verworpen worden. Het testament hoeft geen verdeling te regelen, het kan ook vermelden wie niet erft (expliciete onterving), waarbij voor de rest de regels van erfrecht bij versterf gelden. Impliciete onterving gebeurt door een verdeling waarbij iemand die volgens de regels van erfopvolging bij versterf zou erven niet meedeelt.

Legitieme portie

De erflater kan een kind expliciet of impliciet onterven. Indien een kind daar geen genoegen mee neemt, kan het een beroep doen op de legitieme portie. Het kind maakt dan aanspraak op de helft van het aandeel in de nalatenschap dat hij zou hebben gekregen wanneer hij volgens de regels van erfrecht bij versterf (art. 4:63 jo. 4:64 lid 1 BW).

Executeur

Voor de praktische uitvoer en afwikkeling van de nalatenschap wordt meestal door de testateur een executeur aangewezen, die (vaak samen met assistentie van een notaris) de nalatenschap afwikkelt. De bekende term executeur-testamentair komt in het nieuwe erfrecht niet meer voor.

Rechtskeuze

In bijna elke uiterste wil wordt een rechtskeuze opgenomen. Dat wordt gedaan om zo veel mogelijk problemen met vreemd/buitenlands recht te voorkomen. Maar vaak werkt een rechtskeuze maar "tot de grens". Bijvoorbeeld een Nederlander kan bij een Nederlandse uiterste wil wel voor Nederlands recht kiezen, maar indien hij een vakantiehuis in Frankrijk nalaat, bepaalt de Franse wet dat, omdat het vakantiehuis in Frankrijk ligt, dat het Franse erfrecht van toepassing is.

Voogdij

Als ouders minderjarige kinderen hebben, kunnen zij indien zij beide komen te ontbreken een voogd benoemen die in dat geval de minderjarige kinderen opvoedt en verzorgt. Door bij uiterste wil een voogd te benoemen, wordt voorkomen dat de kinderrechter beslist wie met de voogdij wordt belast.

Herroepen/aanvullen

Als iemand zijn uiterste wil ongedaan wil maken, dient de eerder opgemaakte uiterste wil geheel of gedeeltelijk te worden herroepen. De uiterste wil vervalt daarmee geheel of gedeeltelijk. Het verscheuren van de papieren akte, die zich gewoonlijk in de kluis van de notaris bevindt, is zinloos, evenals het verscheuren van afschriften van het testament. In een nieuwe uiterste wil kunnen ook aanvullende beschikkingen of wijzigingen worden aangebracht ten opzichte van de vorige uiterste wil, waarbij de vorige uiterste wil overigens deels in stand blijft.

Last

In een uiterste wil kan de testateur aan een erfstelling of een legaat een voorwaarde verbinden. Dit wordt een last genoemd. Iemand krijgt bijvoorbeeld een legaat van € 10.000 onder de last om de huisdieren van de erflater te verzorgen.

Omdat door een last de legataris of erfgenaam goederen onder een voorwaarde verkrijgt, kan het het voorkomen dat de erfgenaam of legataris niet onvoorwaardelijk over die goederen kan beschikken. Dit komt de rechtszekerheid niet ten goede en daarom wordt in de praktijk de last niet veel gebruikt.

Boedelnotaris

Een notaris, die met de afwikkeling van een opengevallen nalatenschap is belast, noemt men de boedelnotaris.

Uitvaart

Voor de wensen met betrekking tot de uitvaart kan men het beste een scenarium laten opstellen, omdat een testament niet direct openbaar wordt en in de Wet op de lijkbezorging onder andere vermeld staat dat een uitvaart binnen zes werkdagen na overlijden moet plaatsvinden en men in geval van een testament vaak te laat is.

Centraal Testamentenregister

Het Centraal Testamentenregister (CTR) is een database waarin wordt bijgehouden wie, wanneer en bij welke notaris een testament heeft laten (op)maken.

Er bestaan drie soorten testamenten (artikel 969 van het Burgerlijk Wetboek):


De notaris dient de ontvangen testamenten te registreren bij het Centraal Register der Testamenten.

In België is het onmogelijk om de kinderen bij testament volledig te onterven. Dit stamt nog uit de Napoleontische wetgeving. Indien er bijvoorbeeld één kind is, dan heeft dit kind steeds recht op de helft van de erfenis. Als er twee kinderen zijn krijgen ze twee derden, en bij drie of meer kinderen krijgen ze drie vierden. Het overblijvende deel kan dan per testament nagelaten worden aan andere personen.