Wanneer de politie een verdachte heeft aangehouden, wordt er een onderzoek ingesteld of die persoon inderdaad diegene is die de strafbare feiten heeft gepleegd waarvan de politie hem of haar verdenkt. De politie zal dan -in veel gevallen- ook getuigen horen. Veelal gebeurt dit heel snel na de pleegdatum van de strafbare feiten. De politie probeert (onder andere) door middel van het opnemen van verklaringen van getuigen en de verdachte(n) zelf, de waarheid aan het licht te brengen. Wanneer de politie het proces-verbaal, dat onder andere die getuigenverklaringen bevat, inlevert bij de officier van justitie krijgt ook de advocaat van de verdachte een kopie daarvan. De officier van justitie moet vervolgens de beslissing nemen of hij de verdachte strafrechtelijk gaat vervolgen. De officier van justitie begint dan met de opbouw van het strafdossier. Daarin zitten onder meer de processen-verbaal van de politie, maar ook het strafblad van de verdachte en alle op de zaak betrekking hebbende stukken. De officier van justitie is de beheerder van het dossier. Hij beslist wie een kopie krijgt van de stukken en wie niet.

Soms komt het voor dat twee getuigen verschillende verklaringen afleggen. Ook komt het voor dat de politie de getuigen ergens vragen over stelt, terwijl later blijkt dat over een ander onderdeel beter of verder nagevraagd had moeten worden. Soms zijn er ook getuigen van een strafbaar feit geweest, die nog helemaal geen verklaring hebben afgelegd. In al die gevallen kan de officier van justitie, of de advocaat van de verdachte, aan de rechter-commissaris vragen om die getuigen te horen. Als de rechter-commissaris daarmee akkoord gaat, wordt de getuige opgeroepen om bij de rechter-commissaris een verklaring af te leggen. Tijdens dat verhoor krijgen de advocaat van de verdachte en de officier van justitie ook de gelegenheid om vragen te stellen. Na afloop van het verhoor krijgen alleen de officier van justitie en de advocaat van de verdachte een kopie van die verklaring.

Een verhoor waarbij een getuige door de rechter wordt ondervraagd, wordt een getuigenverhoor genoemd. Hoewel getuigen geen bewijskracht bezitten, spelen zij een belangrijke rol in een strafzaak. Een getuige wordt daarom ook genoemd als een indirect justitieel verdrag. Een of meer getuigen kunnen de rechter ervan overtuigen dat de dader(s) schuldig zijn. Dit is een proces dat niet gebaseerd is op bewijskracht. In een strafzaak is het eerder uitzondering dan regel dat getuigen op de zitting zelf worden gehoord. Vaak volstaat men met de verklaringen die door de politie zijn genoteerd of met de verklaringen die voorafgaande aan de openbare behandeling op de zitting in een gerechtelijk vooronderzoek voor de rechter-commissaris zijn afgelegd. De officier van justitie kan de reeds gehoorde getuigen ook voor de zitting oproepen, hetzij op eigen initiatief, hetzij op het verzoek van de verdachte of diens raadsman. De verdachte kan ook getuigen naar de zitting meebrengen om die te laten horen. In het algemeen heeft de rechter de leiding bij het ondervragen van de getuige, maar de officier van justitie en de verdachte en diens advocaat hebben altijd het recht de getuige vragen te stellen (kruisverhoor).

In een civiele zaak is het altijd een van de procespartijen, die de getuigen oproept. De rechter heeft daartoe eerst in e en tussenvonnis beslist, wie van de partijen de bewijslast heeft en van welke feiten. Getuigen kunnen ook voorafgaande aan een gerechtelijke procedure door de rechter worden gehoord in het kader van een voorlopig getuigenverhoor. Een ieder die belang heeft bij een civiel geschil kan de rechtbank om een dergelijk voorlopig getuigenverhoor vragen met een verzoekschrift, dat door een procureur bij de rechtbank moet worden ingediend. Een dergelijk verzoek kan ook nog tijdens de procedure worden ingediend. Een ieder die is opgeroepen om als getuige te worden gehoord, is verplicht te verschijnen en de gestelde vragen te beantwoorden. Dat laatste is alleen dan anders, als de getuige zich op het verschoningsrecht kan beroepen. Een procespartij kan ook als getuige worden gehoord, maar de partijverklaring heeft geen bewijskracht, als die niet op essentiële punten wordt ondersteund door ander bewijs.

Eed of belofte afleggen

Voordat u als getuige een verklaring aflegt, moet u de eed of de belofte afleggen. U zweert of belooft dan de waarheid te spreken. Vertelt u daarna met opzet niet de waarheid, dan maakt u zich schuldig aan meineed. Dit is strafbaar; u kunt hiervoor vervolgd worden.

Getuige jonger dan 18 jaar

Minderjarige getuigen worden bijna nooit tijdens de zitting verhoord. Dit gebeurt alleen op het politiebureau of tijdens het vooronderzoek bij de rechter-commissaris. Getuigen jonger dan 16 jaar hoeven geen eed of belofte af te leggen. Zij worden wel aangespoord de waarheid te vertellen.

Vergoeding kosten

U heeft als getuige recht op vergoeding van gemaakte kosten. Het gaat dan om de kosten die u maakt om voor de rechter te verschijnen. Bijvoorbeeld reiskosten en gemiste inkomsten. De rechtbank stelt de hoogte van de vergoeding na afloop van het verhoor vast. Degene voor wie u als getuige optreedt, moet de vergoeding betalen.

Op verzoek getuigen bij rechtbank dichtbij

Woont u ver weg? Dan kunt u vragen of u mag getuigen bij een rechtbank bij u in de buurt. U vraagt dit aan bij degene door wie u bent opgeroepen. Deze dient op zijn beurt een verzoek in bij de rechtbank.

Uitzondering: verschoningsrecht

In sommige gevallen bent u niet verplicht een getuigenverklaring af te leggen. Dit is het geval als u:


In deze gevallen doet u een beroep op het zogenaamde verschoningsrecht. Dit geeft u tijdens de rechtszaak aan.

Getuige-deskundige

Een bijzonder soort getuige is de getuige-deskundige. Dit is een getuige die niet aanwezig was bij het feit, maar die gespecialiseerd is op een bepaald vakgebied. De getuige-deskundige licht de rechter voor over wat zijn kennis hem leert.