In het internationaal gehanteerde classificatiesysteem van psychische ziektebeelden, het zogenoemde Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV), valt pedofilie onder de categorie "psychoseksuele stoornissen" en staat daar opgesomd met de andere parafilieën: fetisjisme, transvestitisme, voyeurisme, exhibitionisme, masochisme en sadisme.

De DSM-IV-criteria voor pedofilie zijn:


Om de diagnose pedofilie te kunnen stellen moet aan alle drie deze criteria voldaan zijn. Er hoeft geen sprake te zijn van daadwerkelijke seks met kinderen, maar het wordt ook niet uitgesloten. Onder 'gedraagt zich naar deze aandrang' kan verder ook worden verstaan het opzoeken van situaties met kinderen of het bekijken van kinderporno. Incidentele seksuele gedragingen of gevoelens van volwassenen naar kinderen worden hier als normaal beoordeeld.

Tegenstanders van de opname van pedofilie in de DSM-IV wijzen vaak, naast de algemene kritiek op de DSM-IV, op de verwijdering van homofilie van deze lijst in 1973. Zij zien pedofilie als een vergelijkbare normale variant op seksualiteit. Voorstanders van opname op de lijst leggen het verband met objectivering, lijden, vernedering en niet-instemmende personen, die ook bij de andere parafilieën van toepassing zijn.

In discussies over pedofilie maakt men ook wel een onderscheid tussen pedofilie als het 'verlangen naar seksueel contact' met kinderen en pedoseksualiteit als het 'daadwerkelijk hebben van seks' met kinderen. Dit onderscheid wordt echter in het dagelijks taalgebruik en psychiatrische omschrijvingen niet en in de strafwetgeving veel genuanceerder gemaakt (slechts seksueel contact met kinderen en kinderporno zijn strafbaar, het verlangen daarnaar niet). Bovendien kent men naast pedofielen, die al dan niet pedoseksueel zijn, in de context van kindermisbruik ook de gelegenheidsplegers en de antisociale plegers.

De gelegenheidspleger heeft seks met kinderen omdat de gelegenheid er is en persoonlijke omstandigheden daar aanleiding toe geven. Een voorbeeld is het in incestzaken veelvoorkomende scenario van een vader die zijn seksuele verlangens na bijvoorbeeld een echtscheiding niet kwijt kan en ten slotte seksuele toenadering tot zijn dochter zoekt.

De antisociale pleger maakt het eigenlijk niet uit met wie hij seks heeft, een kind is een makkelijk slachtoffer omdat het kleiner, zwakker en makkelijker te manipuleren is. Het zijn ook deze laatste plegers, die hoofdzakelijk verantwoordelijk zijn voor ernstige misbruikzaken vaak met dodelijke afloop. Echte pedofielen, zowel pedoseksueel als niet-pedoseksueel willen niet met deze antisociale plegers geassocieerd worden, omdat zij veelal een oprechte genegenheid voor het kind koesteren, ook al kunnen hun daden, wanneer zij seksuele toenadering tot kinderen zoeken, even ziek, schadelijk en strafbaar zijn. Een voorbeeld van een antisociale pleger die vaak ten onrechte voor pedofiel aangezien wordt is Marc Dutroux.

In tegenstelling tot antisociale plegers zal een pedofiel geen gebruik van geweld maken, maar van het opbouwen van een relatie, al dan niet met het doel seksueel contact met het kind te hebben (grooming). Vaak houdt men zichzelf hierbij voor dat er sprake is van een volwaardige wederzijdse liefdesrelatie, ook al wordt in werkelijkheid gebruikgemaakt van manipulatie. Verder gaan veel pedofielen geheel mee in de wereld van kinderen, hebben oprechte belangstelling voor hun spelletjes en speelgoed, en hebben dus bijvoorbeeld ook thuis speelgoed, computerspellen en dergelijke. Vaak ervaart men sociale contacten met volwassenen als onprettig of bedreigend, en richt men zich slechts op kinderen en dieren.

Wegens het taboe op het onderwerp zullen er weinig mensen vrijwillig toegeven dat zij zich seksueel tot kinderen aangetrokken voelen. Het grootste gedeelte van de personen die uiteindelijk therapie krijgen, is tegen de lamp gelopen tijdens een politieonderzoek en heeft een delict gepleegd op het gebied van kindermisbruik. De schaamte over pedofiele gevoelens, de onwetendheid over het juiste hulpadres en angst voor de gevolgen die het vrijwillig om hulp vragen met zich meebrengt, zijn doorgaans zo groot, dat er een enorm verschil bestaat tussen geregistreerd misbruik en het werkelijke aantal gevallen die nooit aan het licht zullen komen. Dit laatste wordt in de criminologie "dark number" genoemd.

Het aantal plegers van pedoseksuele delicten (hands-on delicten) dat bij de politie en justitie bekend wordt, is een grote onderschatting van de werkelijke aantallen. De aangiftebereidheid onder slachtoffers van pedoseksuele delicten ligt laag. Wegens het vaak voorkomende relationele aspect dat tussen slachtoffer en dader bestaat (80%), doen weinig slachtoffers melding bij de politie. In 2002 waren er 1377 mensen bekend bij politie/justitie die een pedoseksueel delict hadden gepleegd (hierbij is art. 240b sr. - het kinderporno artikel - buiten beschouwing gelaten). Door het mondiale karakter van kinderporno is niet in te schatten hoeveel mensen er in kinderporno (art. 240b sr/hands-off delicten) zijn geïnteresseerd. In een publicatie van Van Wijk wordt geprobeerd een indicatie te geven op grond van de volgende gevallen. Ten eerste, binnen een netwerk wordt een filmpje gepost en dit blijkt in 2 dagen 100.000 keer te zijn gedownload. Ten tweede, bij een bepaalde internetprovider zijn 125 sites geblokkeerd, waarop eerder kinderporno kon worden gedownload. In een maand blijken die sites 129.000 keer te worden benaderd.

De zedenwetgeving kent niet de termen pedofilie, pedoseksualiteit en seks, maar spreekt slechts van handelingen en gedragingen waarbij bepaalde leeftijdscategorieën betrokken zijn. Voorbeelden van strafbare handelingen betreffende kinderen zijn: elke vorm van penetratie, aanranding, exhibitionisme, kinderporno en kinderprostitutie. Verschillende handelingen worden daarbij anders bestraft en kunnen extra verzwaard of bij elkaar opgeteld worden. Een belangrijk argument voor de (extra) strafbaarstelling van seksuele handelingen bij kinderen, is het machtsverschil tussen volwassenen en kinderen, waardoor er voor het kind geen werkelijke keuzevrijheid bestaat.

In tegenstelling tot de psychiatrische definitie speelt in het strafrecht het alleen hebben van fantasieën en gevoelens niet mee, maar is een eenmalige handeling wél relevant. Aan iemand die er "een gewoonte van heeft gemaakt" kan dan vervolgens een zwaardere maximum straf worden opgelegd.

Het maken, in bezit hebben en verspreiden van pornografisch materiaal met personen onder de 18 jaar (Kinderpornografie) is zowel in België als Nederland strafbaar.

Nederland

Volgens artikel 247 van het Wetboek van Strafrecht zijn ontuchtige handelingen met iemand die jonger is dan zestien jaar waar men niet mee is getrouwd strafbaar. Volgens artikel 248b is dit ook verboden met een prostitué (man) dan wel prostituee (vrouw) van zestien of zeventien. Artikel 244 en 245 behandelen zwaardere gevallen. Zo is volgens artikel 244 het verrichten van seksuele handelingen met minderjarigen tot twaalf jaar oud waarbij het lichaam wordt binnengedrongen strafbaar met maximaal twaalf jaar gevangenisstraf.

In de zedenalmanak van het Ministerie van Veiligheid en Justitie worden pedoseksuele handelingen geschaard onder het item seksueel geweld. De leeftijd is geobjectiveerd: "Ik wist niet dat het meisje maar vijftien was, ze zag eruit als achttien" wordt in principe niet als verweer gehonoreerd. Ook indien wederzijdse toestemming bestaat is dit in principe geen strafuitsluitingsgrond. Bescherming van minderjarigen wordt van groter belang geacht.

Tot justitiële vervolging kan worden overgegaan, ongeacht of het minderjarige slachtoffer weerstand biedt aan, of zelfs uitnodigt tot de handelingen. Dit was tot 2003 anders - als het kind minimaal twaalf jaar oud was, kon alleen vervolging plaatsvinden na een klacht door het kind, zijn of haar ouders of de Raad voor de Kinderbescherming. In het onderwijs hebben, krachtens de wet, docenten een meldingsplicht en besturen een plicht tot aangifte bij seksueel misbruik van minderjarigen.

België

Volgens de Belgische wetgeving is alle seksueel verkeer verboden met een partner die jonger is dan 16 jaar, zelfs indien die persoon daar toestemming voor gaf. In de praktijk worden enkel volwassenen vervolgd voor seksueel verkeer met een persoon jonger dan zestien jaar. Volgens de wet kan een minderjarig persoon die nog geen zestien jaar is, juridisch geen toestemming geven voor seksuele betrekkingen. Pedoseksuele handelingen vallen onder Hoofdstuk V (Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting) van Titel VII (Misdaden en wanbedrijven tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid) van Boek II van het Belgische Strafwetboek.


Deze straffen worden verzwaard indien gepleegd door een persoon die gezag had over het slachtoffer of indien het kind aan hem ter verzorging is toevertrouwd.

Hoewel er, net als bij alle vormen van seksualiteit, een uitgebreide nuancering in de ‘mate van’ pedofilie te maken is, wordt in het dagelijks gebruik de term pedofilie voor het hele spectrum gebruikt. Het begrip pedofiel wordt echter ook gebruikt buiten de omschreven kaders. Voorbeelden hiervan zijn:


Soms is het onderscheid lastig te maken. Een onschuldige foto van ouders van hun kinderen in bad, kan in de handen van een pedofiel pornografisch materiaal worden.

Seksueel misbruik vindt meer plaats binnen de kring van bekenden dan daarbuiten.

Dit oneigenlijk gebruik en stereotypering van de term pedofiel heeft een aantal gevaren:

Niet altijd schadelijk

In de jaren zeventig zette dr. Edward Brongersma zich in voor de verlaging van de minimumleeftijd voor seksuele contacten. Dr. Theo Sandfort publiceerde de onderzoeken Jongens over vriendschap en seks met mannen (1986) en Het belang van de ervaring (1988), waarin zijn conclusie was dat homoseksuele pedofiele contacten niet in alle gevallen schadelijk zijn voor het kind. Vergelijkbare conclusies werden getrokken door de Amerikaanse wetenschappers R. Bauserman, B. Rind en Ph. Tromovitch die een meta-analyse uitvoerden van bekende gegevens over seksuele ervaringen van jongens met mannen.[9] Dit rapport werd door het Amerikaanse House of Congress formeel afgekeurd, wat tot heftige wetenschappelijke en morele discussies leidde.

In de jaren 70 en 80 van de 20e eeuw waren er vele organisaties die zich actief bezig hielden met het propageren van pedofilie en de acceptatie ervan. Zo had de NVSH een Werkgroep Pedofilie die jarenlang het tijdschrift Naar Integratie Kinderseksualiteit (NIKS) uitbracht. De Dordtse uitgever Joop Wilhelmus heeft in die periode meerdere kinderpornografische tijdschriften uitgegeven zoals het blad Lolita. De Vereniging MARTIJN was de bekendste organisatie die zich in Nederland bezighield met de acceptatie van pedofilie. Op 27 juni 2012 heeft de rechtbank in Assen de vereniging verboden. Ook de voormalige Partij voor Naastenliefde, Vrijheid en Diversiteit was pro-pedofilie.

Pedofiel gedrag op het internet kan variëren van het bekijken en verspreiden van kinderporno tot het contact zoeken met minderjarigen, eventueel om deze ooit echt te ontmoeten.

In het veld van de hulpverlening zijn allerlei instanties op dit terrein actief. Onderscheid moet gemaakt worden in:


Laagdrempelige hulpverlening wordt geboden door:


Daarnaast wordt hulp geboden door het Bureau Vertrouwensartsen, het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) en het Stichting Ambulante Fiom, kortweg Fiom.

Een pedofielenjager is een persoon die op zoek gaat naar pedofielen en hun foto's en gegevens vrijgeeft aan politie en/of het brede publiek via websites of flyers. Het doel is (toekomstige) slachtoffers te beschermen. Soms gaat het om personen die niet schuldig bevonden zijn aan deze feiten en dus gaat het vrijgeven van deze gegevens in tegen de Belgische en Nederlandse privacywetgeving. Om deze reden worden foto's en begeleidende teksten vaak in buitenlandse media gepubliceerd. Deze persoon maakt geen deel uit van de politie.