Een onderzoeksrechter leidt een gerechtelijk onderzoek. Dat doet hij met behulp van rechercheurs bij de politie. Het is de taak van de onderzoeksrechter om zowel bewijzen tegen (à charge), als voor (à décharge) de verdachte te verzamelen.

De voornaamste onderzoeksverrichtingen zijn:


Oorspronkelijk werkt een onderzoeksrechter bij de rechtbank van eerste aanleg. Als een onderzoeksrechter een zaak heeft onderzocht en afgerond, stuurt hij het dossier door naar de procureur des Konings (in België) of de officier van justitie (in Nederland). Deze beslist dan wat er met het dossier (en verdachte) gaat gebeuren.

In Nederland is de onderzoeksrechter beter bekend als rechter-commissaris. In het Belgisch rechtssysteem bestaat het ambt van rechter-commissaris eveneens. Dit kan verwarrend zijn, aangezien de Belgische rechter-commissaris enkel en alleen actief is op vlak van handelsrecht.