Strafrecht algemeen
Strafrecht is het geheel van rechtsregels waarin is vastgelegd welk gedrag strafwaardig wordt geacht, welke straffen op dit gedrag gesteld zijn en via welke weg strafoplegging
gerealiseerd kan worden. Strafrecht betreft dus het (negatief) sanctioneren van bepaald gedrag (een handelen of nalaten). De bestraffing staat voorop. Daarin onderscheidt het zich van het
aansprakelijkheidsrecht (als onderdeel van het civiele recht of burgerlijk recht). In dat recht staat de vergoeding van de aangerichte schade centraal. Het slachtoffer speelt in het
strafrecht dan ook een bescheiden rol, al is die rol in het laatste decennium wat groter geworden.
Strafrecht valt uiteen in het materile strafrecht (de beschrijving van strafbare feiten en straffen) en het formele strafrecht of het strafprocesrecht (het geheel van procedurele
spelregels volgens welke het materile strafrecht wordt toegepast). In Nederland is het materile strafrecht opgenomen in onder meer het Wetboek van Strafrecht (afgekort tot Sr) en
het formele strafrecht in het Wetboek van Strafvordering (afgekort tot Sv).
Strafzaak
In een strafzaak staan niet de verdachte en het slachtoffer tegenover elkaar, maar de verdachte en het Openbaar Ministerie (OM). Het OM treedt op namens de samenleving. De officier van
justitie vertegenwoordigt het OM. Hij neemt uiteindelijk de beslissing tot vervolging. Voor jongeren gelden de bijzondere regels van het “jeugdstrafrecht”.
Strafbare feiten in de wet
Iemand kan alleen veroordeeld worden voor een feit dat in de wet als strafbaar feit beschreven staat. Wat strafbaar gesteld is staat niet alleen in het Wetboek van Strafrecht, maar ook
in andere wetten zoals de Wegenverkeerswet, de Wapenwet, de Opiumwet, de Warenwet of de Leerplichtwet.
Maximum straf
Bij alle strafbare feiten staat in de wet welke straf iemand maximaal kan krijgen. De rechter is aan dat maximum gebonden. Hij kan wel een lichtere straf opleggen.
Onschuldig totdat een rechter anders bepaalt
In het strafrecht geldt dat iemand onschuldig is totdat een rechter anders heeft bepaald. Daarom spreken we in het strafrecht altijd van een verdachte. Iemand is pas dader als de
rechter bewezen vindt dat hij een strafbaar feit begaan heeft.
Verdachte
Een belangrijk uitgangspunt in het strafrecht is dat iemand niet verplicht is aan zijn eigen veroordeling mee te werken. Daarom is de verdachte niet verplicht te antwoorden of de
waarheid te spreken.
Strafprocesrecht
Er gelden veel spelregels in het strafrecht. Dit wordt strafprocesrecht genoemd. Hierin staat bijvoorbeeld wat de politie en de officier van justitie allemaal mogen doen en hoe een
rechtszitting moet verlopen. Deze regels zorgen ervoor dat alles eerlijk verloopt en dat een verdachte weet wat hij kan verwachten.